کد مطلب:50492 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:135
امیرمومنان علی (ع) درباره ی نحوه ی زندگی عرب جاهلی و تاثیر محیط جغرافیایی و طبیعی بر اخلاق و رفتار انسان سخنی روشنگر دارد، چنانكه فرموده است: «ان الله بعث محمدا- صلی الله علیه و آله و سلم- نذیرا للعالمین و امینا علی التنزیل و انتم معشر العرب علی شر دین و فی شر دار، منیخون بین حجاره خشن و حیات صم، تشربون الكدر و تاكلون الجشب و تسفكون دماءكم و تقطعون ارحامكم، الاصنام فیكم منصوبه و الاثام بكم معصوبه.»[2] . همانا خداوند محمد (ص) را برانگیخت، تا مردمان را انذار كند و فرمان خدا را چنان كه باید برساند. آن هنگام شما ای مردم عرب! بدترین آیین را برگزیده بودید و در بدترین سرای خزیده بودید. منزلگاهتان سنگستانهای ناهموار، [صفحه 168] همنشینتان گرزه مارهای زهردار، آبتان تیره و ناگوار، خوراكتان گلوآزار، خون یكدیگر را ریزان، از خویشاوند بریده و گریزان، بتهایتان همه جا برپا و پای تا سر آلوده به خطا. بی گمان زندگی در محیطی خشن و همراه با درگیری و جنگ، روحیه فرد را به سوی خشونت و جمود و خودمحوری می كشاند،[3] چنانكه عرب جاهلی به هیچ وجه خود را پایبند قانون و مقررات نمی دید و به زندگی مدنی و آداب و مقررات آن به دیده ی بی اعتنایی و حتی ریشخند می نگریست.[4] . امیرمومنان علی (ع) محیط جغرافیایی و طبیعی عرب جاهلی را بدترین محیط معرفی كرده است. آنان در میان سنگستانهای سخت و بیابانهای بی آب و علف و در كنار مارهای گزنده ای می زیستند كه زهرشان را علاجی نبود. آب آشامیدنی آنان چنان تیره و بد رنگ بود كه حتی انسان تشنه رغبتی به نوشیدن آن نداشت، مگر آنجا كه بیم مرگش می رفت و این به دلیل عدم سكونت عربهای بادیه نشین در محلی خاص بود كه سبب می شد چاهی حفر نكنند و آبی جز به اندازه ی نیاز فوری خود فراهم نسازند. بی ثباتی زندگی خود در روحیه و رفتار آنان تاثیر می گذاشت. همچنین سختی و ناگواری خوراكشان در روحیات و خلقیاتشان نقشی بسزا داشت. بیشتر آنان هر جنبنده و موجودی را می خوردند، چنانكه مشهور است كه از عربی پرسیدند، شما در صحرا چه حیواناتی را می خورید؟ و او پاسخ داد كه ما جز «ام حیین یا ام جبین» (حیوانی كه طول قامتش به اندازه ی كف دست انسان است) همه ی حیوانات را می خوریم! و سوال كننده گفت: امیدوارم كه ام حیین از دست شما به سلامت جسته باشد![5] . امیرمومنان علی (ع) تاثیر محیط جغرافیایی و طبیعی را درباره ی مردم «بصره » نیز مطرح نموده است و اینكه چگونه تن دادن به ناگواریهای محیط جغرافیایی و طبیعی و عوامل ناشی از آن، بر تربیت انسان تاثیر می گذارد. آن حضرت در نكوهش مردم بصره فرمود: «ارضكم قریبه من الماء، بعیده من السماء، خفت عقولكم و سفهت حلومكم، فانتم غرض لنابل و اكله لاكل و فریسه لصائل.»[6] . سرزمین شما به آب نزدیك است و دور از آسمان، خردهایتان اندك است و [صفحه 169] سفاهت در شما نمایان، نشانه ی تیر بلایید و طعمه ی لقمه ربایان و شكار حمله كنندگان. پستی زمین و آلودگی منطقه زندگی و گندیدگی آب در آن محیط و عدم تلاش مردمان برای تغییر محیط جغرافیایی و طبیعی خویش، تاثیرات خود را در اخلاقیات و روحیات مردمان به جا می گذاشت. همچنین امام علی (ع) در این باره فرموده است: «بلادكم انتن بلاد الله تربه: اقربها من الماء و ابعدها من السماء و بها تسعه اعشار الشر، المحتبس فیها بذنبه و الخارج بعفو الله.»[7] . خاك شهر شما گنده ترین خاك است- و زمین آن مغاك. نزدیكترین به آب و دورترین شهرها به آسمان و نه دهم شر و فساد نهفته در آن. آن كه درون شهر است زندانی گناه و آن كه برون است، عفو خدایش پناه. «اخلاقكم دقاق و عهدكم شقاق و دینكم نفاق و ماوكم زعاق و المقیم بین اظهركم مرتهن بذنبه و الشاخص عنكم متدارك برحمه من ربه.»[8] . خوی شما پست است و پیمانتان دستخوش شكست. دورویی تان شعار است و آبتان تلخ و ناگوار. آن كه میان شما به سر برد، به كیفر گناهش گرفتار و آن كه شما را ترك گوید، مشمول آمرزش پروردگار. امام علی (ع) شور بودن آب بصره به علت مخلوط شدن آب آن با آب دریا و نیز گندیده بودن خاك آنجا را به خاطر رسوب فراوان آب مطرح نموده كه چنین محیط زندگی موجب بروز عوارض نامطلوب جسمی و روحی و تربیتی است و نكوهش امیرمومنان علی (ع) بدین سبب است كه آن مردم خود این محیط جغرافیایی و طبیعی و بالطبع تاثیرات تربیتی اش را برگزیده اند.[9] . بنابراین توجه به محیط جغرافیایی و طبیعی به عنوان عاملی تربیتی ضروری است و تاثیرات آن در خلقیات و روحیات مردمان بخوبی قابل مشاهده و مقایسه است.[10] .
محیط جغرافیایی و طبیعی و عوامل برخاسته از آن نیز همچون دیگر عوامل موثر در تربیت آدمی به نحو اقتضا و نه علت تامه انسانها را تحت تاثیر قرار می دهد. نوع آب و هوا، نور و حرارت، گرما و برودت، خشكی و بارندگی، نوع مكان زندگی، مسكن و نوع خوراك و مانند اینها در ساختار جسمی و روحی انسان و در خلق و خوی و رفتار آدمی تاثیر دارند. محیط كوهستانی، محیط ساحلی، محیط كویری، محیط جنگلی، محیط روستایی، محیط شهری، آرامش محیط، ازدحام محیط ، بسته بودن یا باز بودن محیط زندگی و جز اینها هر یك تاثیری خاص بر روحیات و اخلاقیات انسان دارد.[1] .
صفحه 168، 169.